Frå far min sine dagbøker om livet på Grønland

                                                                           Kvitrev

Velkomen til å dele nokre fleire opplevingar gjennom dagboknotatane til far min.
Eg har plukka litt frå dagar der noko hende. Dei fleste dagane var like. Det handla mest om veropplysningar, fangst, om skuffelsar over øydelagde revefeller på grunn av bjørnens herjingar, om kulde og storm, i det store og heile om å overleve.

"Alltid på vakt, alltid på jakt" uttrykte far. Dei levde blant villdyr og i naturkrefter der dette nok var eit viktig motto.
Dei to første åra han overvintra var han først i området Claveringsøya og bygde så ut terrenget nordover til Pendeløya. Dei hadde små bistasjonar mellom hovudstasjonane med plass til ein mann. Her hadde dei mat og moskusskinn til overnatting. Det var ein dagsmarsj mellom bistasjonane, og ca. 7 mil mellom hovudstasjonane. Det seier seg sjølv at med så lang veg til næraste nabo så var det ikkje ofte dei besøkte kvarandre.

Fangst og strabaser:

Det var fangst på rev og bjørn som var det hovudsaklege. Det gjekk opp og ned med fangsten dei vart nok ikkje så rike som dei hadde drøymt om før dei reiste over. Dei fanga først levande rev som dei hadde i bur til pelsen vart fin. Sidan gjekk dei over til feller som tok livet av reven. For bjørn sette dei opp sjølvskot i tillegg til at dei jakta på han. Dei hadde mykje plage med bjørn som øydela revefellene og åt opp åtet. Ein gong far hadde sett seg lei på at bjørnen systematisk øydela revefellene over eit stort område, gjekk han ut for å ta han. Han fekk lokalisert to bjørnar, og han fekk skyte den eine. Han trudde den andre stakk av, og då han skulle sjå etter den oppe på ein iskoss, kom bjørnen imot han med det same. Han reiste seg på bakføtene klar til angrep. Far sette geværet under haka på han og skaut. Det var då far min uttalte: "Han var nok like redd han som eg!"

Tirsdag 6. desember 1927
"12 gr. minus. Snestorm igjen. Det er å sitte rolig innendørs i sånt veir. Vi har nogen revesaxer oppunder fjellfoten, og i en pause i uveiret skulde jeg prøve å kikke på sakerne. Men det skulde jeg ikke ha gjort, for da jeg var på vei ned igjen så kom ragnarokk igjen og tok mig. Jeg så ikke mig selv lenger enn til beltet, og langt mindre jorden jeg stod på. Jeg forsøkte å vere rolig og gå rett på huset som jeg så før det braket løs, og jeg var så heldig at jeg gikk rett på. Men som en blind mann så jeg ikke huset før jeg gikk rett på det. Den mannen som går vill en sånn dag, kan lese sitt fadervår og la humlen skure, for han kommer ikke i hus levende".
Karane bygde opp ein ny hovudstasjon på Sabineøya, og i februar skulle dei nytte sjøvegen og isen til å køyre lasset nordover.

                                                  Far min, Jonas Karlsbakk med fiskefangst
Mandag 13. februar 1928.

"Vindstille 30 grader minus. Andresen kom hit i dag kl. halv seks i morges. Vi drakk kaffe og lesset på sledene, og så bar det i vei nordover. Det var bra is til å begynde med, men snart skulle det vise sig at vi fikk ikke gå på roser denne tur heller, vi traff skruis og vanskeligheter. Da den ene slede gikk i knas, måtte vi lesse alt over på den andre.. Det blev da også for tungt for den is vi skulle forsere, det var som vi gikk gjennom en stenur, men frem gikk det da, alle drog av alle krefter, men snart gikk beslaget under sleden, og nu blev det dobbelt tungt. Vi var nu kommet omtrent halvveis, og det var like langt tilbake, derfor fortsatte vi like godt. Vi slæpte i vei så svetten randt, men plutselig merket vi at isen svigtet under våre føtter, og vi så da at vi var langt ute på ny is. Vi drog nu på alt hva vi orket for å få fart på sleden, og gikk så spredst som mulig for at fordele tyngden på mest mulig is, men likevel brast isen for sleden min. Jeg sprang og skjøv på, og ene foten gjikk gjennom isen, men jeg var så snar at komme ut til siden at jeg gjikk ikke gjennom, og det var heldig, for det kunne få skremmende følger i denne kulda og på en øde isørken og mange mil fra hus. Vi kom da inn på sterkere is og fikk puste ut og holde råd. Vi besluttet nå å gå mer forsiktig da det viste skifte i issorten, og vi hadde ikke gått svært langt før vi traff en annen sort is igjen. Vi gjikk da frem og undersøkte, og det viste sig at isen var svak så vi kunne hugge kniven igjennom med ett hugg. Der stod vi, nesten fremme, men dog avsporet, og med tungt hjerte måtte vi vende om. Vi satte nu kursen mot land, og drog sleden over land til vi kom forbi den svake isen, men nu var det også blitt mørkt så at komme tilbake gjennom skruisen det var en ren umulighet, thi det hadde vi nok med at forsere i dagslys. Vi bestemte oss nu for at overnatte i sneen. Vi gjikk tilbake en time, gjikk så på land og grov oss en hule i sneen og krabbet inn, tok med mat og en primus, så smeltet vi sne og spiste stivfrosset brødskiver verre enn straffanger. Vi lot primusen suse og murte igjen inngangen og så forsøkte vi at få hvile. Vi slumret nu og da, men frøs så det var farlig å sovne, for man kan tenke sig våre klær når vi kom i sådant hus, våte og svette og i minus 30 gr. C. Ja klærne var som flatbrød like til skinnet. Huttetu for en natt og som den sneglet sig frem. Men heldigvis så er vi ikke helt fri for humør tross alt, og natten tok da også ende".

Eg har merka meg at uansett kva karane opplevde så var der alltid ein optimistisk tone. Dette var nok også nødvendig for å halde ut. Dersom dei gav opp så var dei ferdige.

                                                                          Fangsthytte
Tirsdag 25. september 1928.

"Svak, vest, temp. 3 gr. minus. Vi ordnet oss i dag for at gå til Falkeredet med utstyr til terreng og hus, men vi kom ikke mer enn halvveis så fikk vi storm fra nord og så lagde vi i land utstyret der hvor vi var og vendte om. Vi får nu antagelig slute med båt og da må vi vente til isen ligger før vi får kjøre utstyret ut i husene og ordne terrenget. Da vi kom halvveis blev vinden så sterk at da vi skulde runde en ny isfloke, så greide vi ikke at komme til land igjen for vårt bare liv, skjønt vi kjørte motoren med det den kunne tåle. (…) Og så satt vi der med en oljeboks og sprøytet olje nedetter brekningene, og lykken var at vi hadde land i læ, og slik kom vi oss dog helskindet men våte i land. Vi har heldigvis hus også på den siden av fjorden, og dit gikk vi da vi hadde fortøiet båten og der spiste vi og varmet oss. Men da vinden løiet senere på kveld og vi gjerne ville komme over igjen hvor vi hadde revene i gjerde, så la vi i vei igjen. Men nu var det en anden hindring igjen. Stormen hadde pakket så meget is ind til land hvor båten lå at vi kom ikke ut heller. Da vinden blev stille frøs all issørpen sammen så vi til sist lå dørgende fast. Men vi fandt da til sist et smutthull hvor vi med øksen banet oss vei og kom i land igjen og så tilbake til huset vårt og overnattet der".

Til slutt i denne sekvensen vil eg ta med notat frå då far skaut ei isbjørnbinne med to ungar. Denne historien er referert i ei av bøkene til John Gjæver.

"Mandag 22. april 1929.

Frisk nord bris. Termo. 20 gr. minus. Jeg var i dag på Pendeløen og der traff jeg en bjørn med to små unger. Jeg skjøt da gamlebjørnen og så fanget jeg ungene levende og så kjørte jeg direkte hjem med dem og nu er vi gode "busser". De ligger nu og sover i en køi. (…)

Tirsdag 23. april 1929.

"Jeg er nu barnepike og amme for bjørneungene. Det er fælt til skrål stundom, de minnes vel og savner moderen. Stakkars pusekatter, men vi er gode venner og de spiser og drikker av min hånd".

Bjørnungane vart verande i hytta så lenge skinnet til mora var der, men då det vart fjerna tok dei til å forsvare seg, og far måtte bygge bur til dei. Det høyrer med til historia at bjørnane vart med levande tilbake til Norge, og sidan sende til ein dyrehage i Danmark.

Ei anneksjonstavle i Antarktichamn.



Opplevingar frå turen min til Grønland i 1990.

Søstra mi Jona og eg hadde felles interesser i å oppsøke dei områda som far vår fortalde så mykje om, og som han var så nær knytt til.

Desse var med meg på turen:
Ragnar Thorseth, reder/skipper
Audun Gården, styrmann/islos, maskinist + "alt mulegmann" - kunne det meste!.
Eirik Thorseth (17 år), matros, "alt mulegmann" – hadde oversikt med det meste!
Petter Sandvik, journalist frå Sunnmørsposten.
Svein Roger Iversen, filmfotograf frå Berge Film Molde.
Arne Narud, passasjer med erfaring frå seilasar, m.a. i Caribien.
Rolf Rørvik, passasjer, særleg interesse for Grønland og Grønlandssaka.
Henrik Landmark, passasjer. Opphavsmann for Ishavsmuseet på Brandal.
Jona Torske, dotter av Jonas Karlsbakk. Ho var 6 år då han drog til Grønland første gong.

Overfarten.

Onsdag den 1. august vart ein spanande dag. Då la vi i veg mot ukjent farvatn om bord i "Havella" (57 fot). Vi var 10 personar, meir og mindre ukjende for kvarandre.
Den første "ismuren" vart broten då Jona kvad i med: "Hvem kan segla forutan vind…"
Det var elles ikkje lenge vi var utan vind. Det bles opp over Norskehavet, så på dei fire dagane vi brukte til Jan Mayen rivna både storsegl og messan. Vi fall ut av sengane og kjølvatn kom inn i senga til den eine av karane.
Etter denne økta var det godt å bli bedne inn på stasjonen til kaffe og kaker.
Jan Mayen var dekt av tåke då vi nærma oss øya, slik den er 360 dagar i året. Før vi gjekk i land hadde tåka letta mykje, og då vi forlet øya var det klarver. Vi var såleis svært heldige med veret der.
Dette vart det første møtet med far sine dagboknotat om tåke og om fjell som liknar på gull i solskinet.

Etter havblikk og midnattsol på ferda frå Jan Mayen, møtte vi etter eit døgn ismuren i alla sin velde.
Denne muren baud på stor spaning for to kvinner som på alle måtar var urøynde med havet. Vi hadde lese om skuter som vart nedskrudde i isen, eller vart liggande og drive innestengde i vekesvis.

Ein sel på isen

Etter 7 – 8 timar skimta vi raudleitte fjell i det fjerne. Dette var Grønland!!

Før vi nådde fram hadde vi motorstopp tre gonger. Men Audun var ein trygg og dyktig maskinist, så han fiksa det kvar gong. Når eg veit at også "Hird" hadde motorstopp tre gonger på veg over, så vart dette noko som passa godt inn!
Eg skreiv eigne dagboknotat frå turen, og eg vil referere frå dei:

Tirsdag den 7. august.
Eg vakna kl. 07.30 av dunking under skuta, så her er tydelegvis fleire ishindringar. Dei grønlandske fjella ligg bada i sol. Vi er på 73 grader N, temp. + 5 gr. C. Vi dreg nordover langs kysten i verdas finaste ver: blå himmel, sol, isfjell, isflak, pakkis, open is. Vi solar oss på dekk og drikk pils og kaffe alt etter ynskje.
Langs med landet ser vi havisen mot horisonten, og etter som sola vert lavare opplever vi hildringar frå isen som ser ut som storbyar.

Vi gjekk i land på Sabineøya, same plassen som "Hird" landa først. Det var ei sterk kjensle å sette beina på grønlandsk jord for første gong. Vi fann tufter etter ei hytte, med ein norsk Jøtul omn. Eg veit at far heldt til her, så dette var andre gongen vi fann att noko av det vi hadde lese.
Same kvelden besøkte vi Kvalrossøya og gjekk tur til varden der. Medan vi stod der stemte vi alle i kor:"Å eg veit meg eit land langt der oppe mot nord…" Det var midt på natta og sola skein, samstundes som vi såg månen bak eit stort isfjell som flaut i fjorden.

På leiting etter "Hird".

Vi visste at båten låg ved Finch øyane, og vi hadde eit bilete som viste fjellformasjonar.
Ut frå dette greidde vi å finne staden, og det var ei sterk oppleving då vi oppdaga spant og kjøl på eit par meters djupne. Vi fann steinen som hadde rasa ut, og vi fann den avslitne waieren som båten var festa i før den forliste. Eirik fann fram dykkerutstyr, og medan sola dala i vest dykka han i det kalde vatnet og henta opp eit par ting som vi fekk med oss som minne. Jona uttalte etter dette: "Berre denne dagen var verd det turen kosta oss".

Under denne fjellknausen på Finchøyane fann vi vraket av båten.

 Fjordar og fjell.

Naturopplevingane på Grønland er mektige. Dei gjer noko med ein slik at ein aldri vert den same meir. Dette har eg kjent, og dette har eg høyrt frå andre som har vore der.
Fjella har fargar i lilla og raudt, lufta er så rein og klår at avstander vert umogeleg å måle med augene, isfjell og blåe fjordar gjer det heile til eit under.

Antarktichamna.

Siste hytta vi besøkte heitte "Karlsbak". Her fann vi far si skrift på veggen der det stod:

"Dette hus med terreng eies av Møre Grønlands ekspedisjon Ålesund. Huset er bygget av Åmbak og Karlsbak den 15/8 – 1930 og samtidig er terrenget annektert.

Jonas Karlsbak leder av Møre Grønlandsekspedisjon."

Far hadde eit stort ynskje før han døydde i 1970, og det var å få kome attende til Grønland. Han fekk aldri høve til det, men vi fekk kjensla av å få fullføre dette for han. Vi veit at han hadde sett umåteleg stor pris på at vi tok denne turen, og no forstår eg kvifor han alltid hadde så mykje å fortelje om frå dette landet. Berre synd at eg var for ung medan han levde til å ha den rette interessa. Kanskje er det difor eg er så sterkt knytt til landet no?

Hytta Karlsbak i Antarktichamn. Denne er no borte. Den vart teken av eit stort snøras. Der er no sett opp ei lita minnetavle på grunn av at Helge Ingstad brukte denne hytta då han var sysselmann på Grønland i 1932.

Men namnet til dei som bygde hytta er ikkje skrive på den tavla. Det tykkjer eg er synd.

Til slutt i dagboka til far har han skrive fylgjande vers:

"Når mitt øie er lukt, og min ånd er på flukt,
og mitt legeme lagt på en båre,
vil du huske mig da, vil du minnes mig da,
vil du væte min grav med en tåre?"

.